امامزاده یحیی (ع) یکی از امامزادههای تهران است که در بافت تاریخی مرکز تهران و در محدوده شهرداری منطقه ۱۲ جای گرفته است. این امامزاده روزانه پذیرای علاقهمندان زیادی است که به اهل بیت ارادت دارند.
فهرست مطالب
همسر امامزاده یحیی دخترعمه سلطان سنجر بن ملک شاه، پادشاه مقتدر سلجوقی بود که مورد تکریم پادشاه وقت «طغرل بیک سلجوقی» قرار میگرفت. اما زمانی که سلطان محمد خوارزمشاه بعد از جنگی که با طغرل بیک داشت او را کشت، امامزاده یحیی را مظلومانه به شهادت رساند.
مردم برای حفاظت از قبر او مسجدی ساختند و در ساعاتی که مردم نبودند خادم مسجد از آنجا محافظت میکرد. بنابراین امکان نبش قبر توسط سپاه خوارزمشاه از بین رفت.
صندوق چوبی روی مرقد است که دارای تاریخ ۸۹۵ هجری قمری است و روی آن در باب نام و نسب امامزاده یحیی چنین نوشته شده: «وی با ۱۵ واسطه به امام چهارم میرسد و پس از پدر نقابت طالبیه ری، قم و آمل را به عهده داشته و به سال ۵۹۲ هجری قمری به دست علاءالدین تکش خوارزم شاه به شهادت رسیده است.»
به عقیده برخی همانطور که در کتاب «شریف رضی» مطرح شده است، حضرت یحیی از فرزندان امام سجاد (ع) است اما بر روی صندوق قبر بقعه، نام یحیی بن زید، فرزند امام حسن مجتبی (ع) آمده است.
همچنین قبر دیگری که در امامزاده موجود است، متعلق به امامزاده «محمد» است که به گفته شریف رازی برادر امامزاده یحیی است و در سال ۵۹۲ هجری قمری به دست علاءالدین تکش خوارزمشاه به شهادت رسید.
بنای آرامگاه امامزاده یحیی به حدود ۸۰۰ سال پیش و به زمان خوارزمشاهیان میرسد. مساحت بنا حدود ۱۵۰۰ مترمربع است. گنبد کاشی کاری شده فیروزی رنگ و مخروطی شکل آن در اثر گذر زمان از بین رفته بود که در طی سالهای ۱۳۵۲ هجری شمسیترمیم شده است.
آنطور که بر روی در قدیمی بقعه در دو کتیبه کوچک به خط ثلث نوشتهاند، بنای قدیمی در زمان مغولان ساخته شده است. در زمان قاجاریه نمای خشتی برج تغییر و ایوان، اتاقها و سایر متعلقات به آن اضافه شد و به مرور سایر تزیینات مثل آینه کاری، کاشی و معرق، مسجد و موزه و کتابخانه بقعه به بنایی اصیل با کاربردی امروزی تبدیل شده است.
صندوق منبتکاری شده عتیقه داخل امامزاده یحیی آن طور که در کتیبه به آن اشاره شده به دستور ملک شاه غازی و در سال ۸۹۵ هجری قمری توسط دو برادر به نامهای استاد حسین و استاد محمد لواسانی ساخته شده است. همچنین این صندوق قدیمیترین اثر منقول در آستان امامزاده یحیی به شمار میرود.
بنای اصلی امامزاده متشکل از برج خشتی هشت ضلعی و دارای گنبد هرمی شکل ۱۲ ضلعی بوده است که به همراه صحن آن به کلی در سال ۱۳۱۸ ویران شد و یک موسسه دولتی در سال ۱۳۱۹ آن جا ساخته شد. مقبره که داخل سردابی در عمق چهار متری زمین قرار داشته از آسیب جان سالم به در میبرد. از اینرو یک سال بعد باعث تجدید بنای امامزاده میشود.
در سال ۱۳۲۰ بنای جدید به همان سبک بنای قدیمی دوباره ساخته شد و تزئیناتی در طول سالها به آن اضافه شد به طوری که در سال ۱۳۳۰، مساحت آستان ۱۵ برابر مساحت فعلی بود که شامل مدرسه، شفاخانه در جنوب امامزاده، حوض، سالن گردهمایی، دفتر آستانه، مسجد، قهوه خانه، توتستان، غسالخانه و گورستان، حریم امامزاده و قناتی که از کوی زندان سرازیر بوده و تا محله عودلاجان ادامه داشته است و از داخل امامزاده گذر میکرده، بوده است.
بر روی درب قدیمی بقعه که چندان بزرگ نبوده، در دو کتیبه کوچک به خط ثلث نوشتهاند: بانی بقعه خشتی قدیم شخصی به نام قرابشاره بوده و معمار آن، دیو حسن نام داشته است.
ضریح حضرت امامزاده یحیی در اتاقی به مساحت حدوداً ۵۰ مترمربع قرار گرفته است که در وسط، ستونهایی است که داخل آن به صورت درگاههای کاشیکاری شدهای در دو قسمت بالایی و پایینی قرار دارد. بر روی کتیبهای که بر روی ضریح نصب شده است سال ۱۳۵۸ را نشان میدهد که در زمان امام خمینی (ره) بازسازی شده است. قسمتهای دیگری شامل ایوان، کفش کن، اتاق موزه و دفتر آستانه و کتابخانه به تدریج تا سال ۱۳۳۰ هجری شمسی به بنا اضافه گشته و کاشیکاری گنبد و تزئینات ملحقات بنا انجام گرفته است.
در حیاط این امامزاده درخت چناری با قدمت ۹۰۰ ساله قرار دارد. این چنار کهن سالترین چنار زنده تهران است که در جوار صحن مخصوص بانوان امامزاده یحیی با قطر هفت متر قرار دارد. تعداد این چنارها سه عدد بوده که یکی در خیابان قرار داشته و گویا و مزاحم رفت و آمد بوده است که شهرداری آن را بریده و دیگری هم خشک شده است.
درخت باقی مانده با شماره یک و در سال ۱۳۳۰ در فهرست وزارت فرهنگ و اداره باستان شناسی به ثبت رسیده است.
از گذشته تاکنون مراسم مختلفی در امامزاده برگزار شده است که میتوان به مراسم خیرات شبهای جمعه برای اموات با روشن کردن فانوس و نذر و نیاز، مناسبتهای ویژه عزاداری سالار شهیدان، مراسم شهادت قاسم ثانی، تعزیه بازار شام و تعزیه حضرت علیاکبر (ع) اشاره کرد. همچنین در اعیاد جشن مولودی خوانی همراه با پذیرایی در امامزاده برگزار میشود. همچنین مراسم روز ولادت و شهادت امام سجاد (ع) همه ساله با رونق خاصی و با حضور مردم مؤمن انجام میشود.
این بنای تاریخی و مذهبی در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ به شماره ۲۴۱ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تهران، خیابان پانزده خرداد، خیابان امامزاده یحیی (ع)